In 1989 werd door Nederland, Frankrijk en België besloten tot de aanleg van een hogesnelheidslijn van Parijs via Brussel naar Rotterdam en Amsterdam. In 1991 kwam hierover een eerste nota uit van het ministerie van Verkeer & Waterstaat, waarna diverse tracévarianten (met bijbehorende planologische kernbeslissingen) volgden.
Uiteindelijk leidde dit tot het kabinetsbesluit van 20 mei 1996 om de ‘HSL-Zuid’ aan te leggen, met inbegrip van een 7 kilometer lange boortunnel die het Groene Hart diende te ontzien. Dat laatste werd door toenmalig premier Wim Kok aangeduid als een ‘kwaliteitsbesluit’, hetgeen op Hoogmadenaren een enigszins vreemde indruk maakte omdat de HSL net voor Hoogmade weer boven de grond zou komen. Over alle discussies m.b.t. de verschillende varianten, die onder meer werden aangevuurd door de Zoetermeerse ingenieur Willem Bos en het Platform Hogesnelheidstrein Nederland, zou je een boek vol kunnen schrijven. We beperken ons hier tot de aspecten die voor Hoogmade relevant waren.
Voor de gemeente Jacobswoude, en in het bijzonder voor de kern Hoogmade, had het tracé dat het kabinet uiteindelijk koos bepaald niet de voorkeur. Het bestaande spoor (via Den Haag), de bundeling met de A4/A13 (ook wel de ‘Bos-variant’ genoemd) en de variant ten oosten van Hoogmade (met doorgetrokken tunnel) zouden voor Hoogmade beter zijn geweest, met name omdat er bij elk van deze varianten geen kruising tussen de A4 en de HSL pal tegenover Hoogmade nodig zou zijn. Die kruising werd door de gemeente Jacobswoude vooral als een groot knelpunt ervaren, omdat het ministerie dit wilde oplossen met 11 meter hoge ‘pergolaconstructie’ (door toenmalig GB-fractievoorzitter Frans Witteman ook wel aangeduid met ‘Berlijnse muur’) waarmee de HSL over de A4 zou worden geleid. Jacobswoude stelde dan ook als alternatieve oplossing een ‘verdiepte ligging’ voor, waarbij de A4 ter plaatse zou worden verdiept en de HSL op een dijk niet al te hoog boven het maaiveld zou komen te liggen. Echter, de kosten daarvan werden op 46 mln. gulden geraamd en dat had het ministerie van V&W er niet voor over. Andere instanties, zoals het ministerie van VROM, de provincie en diverse gemeenten in de omgeving zouden fors in de buidel moeten tasten om V&W mee te krijgen voor dit alternatief. Nadat het ministerie van VROM (onder leiding van minister Pronk) het goede voorbeeld had gegeven volgden de provincie en de desbetreffende gemeenten ook, al moest er flink aan worden getrokken om ook de gemeente Alkemade zover te krijgen, want die verzette zich aanvankelijk om principiële redenen tegen het investeren in infrastructuurprojecten van de rijksoverheid, zeker als het om ongewenste infrastructuur ging (toenmalig PvdA-raadslid Floris Schoonderwoerd, tegenwoordig wethouder van de gemeente Kaag & Braassem, was indertijd overigens wel voorstander van een bijdrage aan de HSL vanuit Alkemade).
Jacobswoude zette 1 mln. in, wat in verhouding tot die 46 mln. niet zoveel lijkt maar voor een kleine gemeente als Jacobswoude toch een forse aderlating was. De gemeenteraad van Jacobswoude stemde unaniem in met deze investering. Als gevolg hiervan is de verdiepte ligging er tot tevredenheid van Hoogmade toch gekomen, met als bijkomend voordeel dat de HSL-dijk tevens de A4 afschermt, waardoor de geluidsoverlast van de A4 een stuk draaglijker werd.
De geluidsoverlast van de HSL kwam overigens wel in de plaats van die van de A4 en wegens de piekbelasting is die voor veel mensen minder goed te verdragen dan het continu-geruis van de A4. Op een voorlichtingsavond in Hoogmade gaf het ministerie indertijd een demonstratie van het geluid van een voorbijrijdende trein over de HSL en wie daarnaar luisterde hoorde een rustig zoevend geluid. Vergeleken daarmee is de werkelijkheid toch een stuk minder aangenaam. Zodra de eerste treinen gingen lopen omschreef de stichting ‘Geen Gehoor’ (opgericht om de geluidsoverlast aan de kaak te stellen) het geluid zelfs als ‘het lossen van een vrachtwagen met grind’. Bij noordwestelijke windrichtingen is het piekgeluid inderdaad nogal doordringend. Geluidsschermen nabij de Boskade en het Noordeinde zorgen voor enige bescherming van de in de buurt liggende woningen, maar in de dorpskern van Hoogmade dringt het geluid onbelemmerd door. Het ministerie maakte het op het punt van de geluidsoverlast een paar jaar later zelfs nog wat bonter door de geluidsnormen op te rekken, toen uit geluidsmetingen bleek dat de normen (ruim) werden overschreden. Dat kost natuurlijk minder dan aanpassingen bij het spoor, maar dat gaat wel ten koste van het woongenot van de inwoners van Hoogmade. En zoiets gaat natuurlijk ook ten nadele van het vertrouwen in de overheid.
Een ander knelpunt voor Jacobswoude betrof de afbraak van een aantal woningen (annex bedrijfspanden) bij de Boskade en het Noordeinde. Met name de monumentale woonboerderij van de familie Van Leeuwen (aan hen verkocht door Han Scheelbeek, eind jaren ‘80 gemeenteraadslid namens GB) en de boerderij van de familie Hoogeveen waren prominente voorbeelden van woningen die zouden moeten verdwijnen, waarbij voor de familie Hoogeveen tevens het voortbestaan van haar boerenbedrijf op het spel stond. Beide families hebben van alles gedaan om hun boerderij te redden, maar dat is ze uiteindelijk niet gelukt. Zodra de provincie eenmaal had toegezegd dat de gemeente vijftien extra woningen zou mogen bouwen (meer dan het aantal huizen dat zou moeten verdwijnen) wilde de gemeenteraad wel gaan meewerken, ondanks het feit dat GB-fractievoorzitter Frans Witteman de andere fracties voorhield dat het een sigaar uit eigen doos zou worden. Daarmee kwam definitief vast te staan dat de desbetreffende woningen zouden worden afgebroken ten behoeve van de HSL. De woonboerderij van Van Leeuwen zou echter niet verdwijnen, sterker nog, de oude boerderij is in 38 stukken overgebracht naar het Nederlands Openluchtmuseum bij Arnhem, waar hij in de oude staat is neergezet, inclusief het interieur zoals dat door de familie in 2002 was achtergelaten. Bovendien is deze boerderij ook nog nagebouwd in de Bospolder, die was aangewezen als locatie voor de herhuisvesting van de getroffen families.
Wat in dit soort processen altijd opvalt is het grote aantal alsmede de intensiteit van alle interacties tussen diverse betrokken partijen. Het ministerie van V&W, de provincie, de betrokken gemeenten, diverse actiegroepen, vele burgers die ermee werden geconfronteerd, spraken met elkaar op vele duizenden bijeenkomsten. Bovendien communiceerden ze ontelbaar vele malen met elkaar via de telefoon, de post en de e-mail. Ook vanuit Jacobswoude/Hoogmade waren veel personen bij het voorbereidingsproces m.b.t. de HSL betrokken. Vanuit Hoogmade moet in elk geval de naam van Coby Wolvers worden genoemd. Zij was 17 jaar lang betrokken bij dit proces, niet alleen vanuit eerdergenoemd Platform Hogesnelheidstrein Nederland, maar ook als bestuurslid van de stichting ‘HogeSnelheidsLogica’, een actiegroep uit Hoogmade.
Daarnaast mag ook Frans Witteman, fractievoorzitter GB en tevens Hoogmadenaar, worden genoemd. Hij heeft vele sleutelpersonen benaderd (bij het Rijk, de Provincie en de omliggende gemeenten). Hij heeft zelfs een paar keer premier Wim Kok benaderd, die in zijn antwoorden liet blijken begaan te zijn met de situatie in Hoogmade.
Het is aan de inspanningen van deze personen en vele anderen te danken dat Hoogmade uiteindelijk de verdiepte ligging heeft gekregen.
Inmiddels zijn er alweer heel wat jaren verstreken. Opgemerkt moet worden dat de HSL nog steeds niet functioneert zoals bedoeld was, onder meer wegens het Fyra-debacle.
Het is afwachten hoe dit zich verder ontwikkelt en met name hoe de geluidsbelasting voor Hoogmade uiteindelijk zal uitpakken.